TV Most

Istorija Kosova duga više od osam vekova i činjenica da je ono „riznica srpske srednjovekovne istorije i kulture”, blaga koje spada među najveća postignuća hrišćanske civilizacije, svakako ne može da stane u jednu knjigu, ali primer monografije „Hrišćansko nasleđe Kosova i Metohije: istorijsko i duhovno središte srpskog naroda” pokazuje da je moguće da jedna knjiga ponudi sveobuhvatni uvid u tu istoriju, njene činjenice i raznovrsne interpretacije – i da kao takva, sa svojih 1.008 stranica, i sama bude svojevrsni spomenik.

Reč je o istinskom izdavačkom poduhvatu Zapadnoameričke eparhije Srpske pravoslavne crkve i njene izdavačke kuće „Sebastijan pres” iz Alhambre, Kalifornija, koja je prošlog meseca najpre inaugurisana u Kongresnoj biblioteci, centralnoj instituciji američke kulture i najvećoj svetskoj riznici knjiga, dokumenata i savremenih multimedijalnih sadržaja. Monografija je na engleskom jeziku, a naslov originala je „Kristijan heritejdž of Kosovo end Metohija: d historikal end spiritual hartland of d Serbijan pipl” (The Christian Heritage of Kosovo and Metohija: The Historical and Spiritual Heartland of the Serbian People). Na promociji održanoj 10. februara direktor Kongresne biblioteke (koga na tu dužnost imenuje predsednik SAD) Haris Grant poručio je da je institucija kojoj je na čelu „počastvovana da ima takvu retku umetničku i istorijsku knjigu”.

U „temeljima” ove spomeničke monografije je njena prethodnica, „Zadužbina Kosova” iz 1987, na koju je dograđeno više od 50 odsto novih tekstova i fotografija, mapa i dokumenata. Kao glavni urednik „Hrišćansko nasleđe Kosova i Metohije” potpisuje episkop zapadnoamerički Maksim (Vasiljević), ali monografija je kolektivno delo mnogih specijalista za istoriju, kulturu i umetnost srednjovekovne Srbije.

U uređivačkom odboru su tako Dušan T. Bataković, direktor Balkanološkog instituta SANU (i diplomata) zatim vladika Atanasije (Jeftić), profesori Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta Bogoljub Šijaković i Predrag Puzović, kao i Gordana Kelić, iz BLAGO fonda za očuvanje srpskog nasleđa koga je oformio Kongres srpskog ujedinjenja.

Uz „Sebastijan pres”, suizdavači su i Balkanološki institut SANU, Pravoslavni bogoslovski fakultet, pomenuti BLAGO fond i „Interklima–grafika”, grafičko izdavačko preduzeće koje je odštampalo ovu monografiju sa solidnim čvrstim povezom, što s obzirom na njen volumen (teška je čak šest kilograma) nije bilo tehnološki jednostavno.

„Ova monografija je smerna ponuda međunarodnoj naučnoj i kulturnoj javnosti radi bližeg uvida u duhovne i kulturne vrednosti srpskog naroda predstavljanjem njegovih umetničkih, arhitektonskih i književnih dostignuća ugrađenih u jedinstvene spomenike srpske srednjovekovne kulture”, napisao je vladika Maksim u uvodu u knjigu, u kojem iznosi i veliku nadu urednika i izdavača: da će današnji narodi Kosova i Metohije moći da svoj dijalog počnu „ne od onoga što ih deli, već onoga što ih spaja, naglašavajući u pozitivnom i konstruktivnom tonu područja u kojima je postojalo srpsko-albansko etničko zajedništvo”.

„Ova knjiga je poziv svima da razmotre svoje razlike u svetlu istorije i budućnosti”, naglašava još episkop zapadnoamerički, ukazujući u svom eseju na pravo značenje takozvanog kosovskog zaveta i njegovu vezu sa srpskom istorijskom sudbinom. Originalni kosovski zavet je, kako se na više mesta pominje u ovoj monografiji, samo Novi zavet izražen u srpskom stilu i kroz srpsko iskustvo, ali je i dalje Isusov Novi zavet, a ne nešto sasvim drugo.

Monografija je zbirka ekspertskih tekstova koji su ilustrovani sa oko 900 likovnih priloga: fotografija crkava i manastira, umetnosti na njihovim zidovima i svodovima i mapa, od kojih je najimpresivnija ona na 47. strani, koja prikazuju istinsku galaksiju crkava i manastira – njih oko 1.400 – na Kosovu i Metohiji. Nažalost, to je slika situacije pre 1999. godine – oko 150 ih je u međuvremenu srušeno ili spaljeno.

Kao kontrast tom vandalizmu, u svom eseju „Srpska srednjovekovna umetnost na Kosovu i Metohiji”, akademik-istoričar Gojko Subotić podseća da 1912, kada su Srbija i Crna Gora konačno oslobodile celokupnu teritoriju Stare Srbije (istorijsko ime za Kosovo i Metohiju sa obližnjim područjima), nije srušeno niti oskrnavljena nijedno islamsko svetilište. „I srušeno svetilište ostaje sveto mesto”, citira ovaj autor tadašnju proklamaciju Kraljevine Srbije.

Pa ipak, jedan od glavnih nedostataka srpske politike, kaže se u studiji akademika Dimitrija Bogdanovića (1930–1986) odabranoj za ovu monografiju, „koji će se pokazati fatalnim”, bio je „nedostatak jasnih ideja kako da se nađe trajno i pravedno rešenje za albansko pitanje... Ideje o mirnoj integraciji, uključujući i asimilaciju Albanaca bile su sasvim iluzorne, iako nisu bile protivne postojećim ili potonjim pogledima i praktičnom iskustvu evropskih država u međunarodnim odnosima”.

Akademik Bogdanović je, pišući pre aktuelne kosovske drame, proročki ukazao da je „logika koja kaže da status jednog regiona zavisi od tekuće situacije i demografije, bez obzira kako, kad i pod kojim uslovima je ta situacija stvorena i kako je promenjena demografska slika, apsolutno neodrživa u ljudskom, moralnom i istorijskom smislu”.

Monografija sadrži i poglavlje o traganju patrijarha Pavla za dostojanstvenim rešenjem sudbine Kosova i Metohije, kao i tekst mitropolita Amfilohija Radovića čija je glavna teza da drama i tragedija Kosova nisu od od juče – traju više od šest vekova. Zanimljive su svakako i evropske mape Kosova i Metohije u Staroj Srbiji.

Sve u svemu, za ovu monografiju se može reći da je zaista kolosalna knjiga, između ostalog i zato što potvrđuje reči Andre Marloa na koje se poziva njen glavni urednik, vladika Maksim: da „kultura, kad je najdragocenija svojina, nikad nije prošlost”. Ali i zato što je uverljivo svedočanstvo o nemilosrdnoj premoći političkih realnosti nad onim istorijskim.

Izvor: Politika